Στοιχεία επικοινωνίας

Ηλεκτρονικό ταχυδρομείο : npenintas@gmail.com

Πέμπτη 28 Φεβρουαρίου 2013

Βιβλία για τη Μελίβοια... Βιβλία από Μελιβοιώτες... Χρήσιμη βιβλιογραφία για την Επαρχία Αγιάς...

Είναι γεγονός ότι τα τελευταία περίπου είκοσι χρόνια παρατηρείται μία έντονη κινητικότητα και ένα ισχυρό ενδιαφέρον από πολλούς Μελιβοιώτες για την ιστορία της περιοχής. Είναι αλήθεια ότι στο ζήτημα αυτό, της διεύρυνσης των γνώσεών μας για την ιστορία μας,  έγιναν πολλές προσπάθειες τόσο σε πρακτικό επίπεδο -ανασκαφική έρευνα, ίδρυση αρχαιολογικής συλλογής Μελιβοίας, εκδόσεις υποστηρικτικού υλικού κ.λπ.- όσο και σε θεωρητικό -ημερίδες, συνέδρια κ.λπ.- που επιχείρησαν να τεκμηριώσουν και να καταδείξουν όλα όσα ανακαλύφθηκαν με την αρχαιολογική σκαπάνη ή όχι.

    Είναι, επίσης, γεγονός ότι στην προσπάθεια αυτή εμπλέκονται πολλοί, τόσο θεσμικοί παράγοντες,  όσο και παράγοντες άτυποι και μη θεσμοθετημένοι. Όλων, όσοι εργάζονται στο εγχείρημα με τον έναν ή τον άλλο τρόπο, τα κίνητρα καλοπροαίρετα και το έργο όλων σημαντικό και επαινετό! 
    Παραθέτουμε στη συνέχεια ένα μικρό κατάλογο με βιβλία, στα οποία ο φιλίστορας αναγνώστης θα ανακαλύψει πολλά άγνωστα και θα ξαναδιαβάσει πολλά γνωστά... Βέβαια, είναι προφανές ότι το κριτικό πνεύμα, αλλά και διασταύρωση όσων αναφέρονται σ' αυτά, είναι τουλάχιστον απαραίτητα, αν κανείς σκοπεύει να τα χρησιμοποιήσει για να τεκμηριώσει απόψεις. Σε μερικά δε, οφείλουμε να το αναφέρουμε η πληροφορία πρέπει να αναζητηθεί με περισσή υπομονή, αφού είναι περισσότερο ευρύτερης θεματολογίας και ενδιαφέροντος, αξίζει, όμως, να τα συμπεριλάβουμε.
    Τα βιβλία που παρατίθενται παρακάτω μπορούν να ταξινομηθούν με διάφορα κριτήρια. Ένα κριτήριο για την κατάταξή τους θα μπορούσε να είναι ο συγγραφέας: μερικά τα έγραψαν Μελιβοιώτες κι άλλα, τα περισσότερα, όχι. Άλλο κριτήριο είναι η θεματολογία: κάποια, τα πιο πολλά, είναι ιστορικά, άλλα είναι λογοτεχνικά, ενώ κάποια άλλα είναι "μικτού" περιεχομένου (ιστορικά, λαογραφικά, αυτοβιογραφικά κ.λπ.). Ένα άλλο κριτήριο θα μπορούσε να είναι το ύφος τους και η περιγραφή της πληροφορίας: άλλα είναι πιο επιστημονικά και κάποια πιο εύπεπτα και πιο εύληπτα. Όπως και να 'χει, όλα με τον τρόπο τους συμβάλλουν να κατανοήσουμε καλύτερα αυτά που γνωρίζαμε από μύθους και θρύλους, να εμπεδώσουμε όσα ήρθαν στο φως με ανασκαφικά, και όχι μόνο, τεκμήρια, αλλά και να προβληματιστεί ο  καθένας μας, για όσα σ' αυτά διαβάσει.
    Για να διευκολύνουμε τον επίδοξο αναγνώστη, σε κάθε βιβλίο που παρατίθεται θα αναφέρουμε που μπορεί κανείς να αναζητήσει το βιβλίο, καθώς και μια σύνοψη των περιεχομένων του. Προς το παρόν τα βιβλία θα παρουσιαστούν με τυχαία σειρά. Σημειώνουμε δε, ότι πολλά απ' αυτά σκιαγραφούν την ιστορία όχι μόνο της Μελιβοίας, αλλά και της επαρχίας Αγιάς, ενίοτε δε και της Θεσσαλίας.
    Κάτι που αφήσαμε σκόπιμα για το τέλος: ο κατάλογος δεν τελειώνει εδώ... Υπάρχουν και πολλά άλλα που αφορούν τη Μελίβοια. Με τον καιρό θα προστίθενται στη λίστα όσα ξεφυλλίζουμε...



- Η Ιστορική Μελίβοια. Επιμέλεια: Αρχιμ. Νεκτάριος Δρόσος.

    Πρόκειται για την επανέκδοση των πρακτικών μιας ημερίδας που έλαβε χώρα τον Αύγουστο του 1996, εμπλουτισμένη με νέο υλικό. Στην ημερίδα είχαν παρουσιαστεί οι εισηγήσεις που ακολουθούν και περιλαμβάνονται στο βιβλίο:
    1. "Η αρχαία Μελίβοια", Αρχιμ. Νεκτάριος Δρόσος. Παρουσιάζονται διαδοχικά: τα "διάσημα" αρχαία πρόσωπα που έφεραν το όνομα Μελίβοια, η αναφορά της πόλης της Μελιβοίας στις αρχαίες πηγές, ονόματα αρχαίων ανδρών Μελιβοιέων που έγιναν γνωστά από επιγραφές, οι αρχαίες αναφορές και οι νεότερες εικασίες για τη θέση της αρχαίας πόλεως, μία σύντομη κριτική των απόψεων αυτών και εξάγονται κάποια σχετικά συμπεράσματα.
    2. "Η Μονή του Αγίου Ιωάννου του Θεολόγου στη Βελίκα της Μελιβοίας", Δημήτρης Κ. Αγραφιώτης. Η πληρέστερη, μέχρι τα σήμερα, γνωστή περιγραφή της Μονής. Γίνεται αναφορά στα βυζαντινά και μεταβυζαντινά μνημεία της επαρχίας Αγιάς, στη σημερινή και παλιότερη θέση της Μονής, στα αρχιτεκτονικά του κτιρίου, στα περιουσιακά στοιχεία της Μονής, στο ανασυσταθέν, κατά ένα μικρό μέρος, μοναχολόγιο, στην ιστορία της απόκρυψης όπλων στη Μονή το 1877 και στην επακολουθούμενη προδοσία τους και γίνεται μία αναδρομή στην ιστορία της  Σταυροπηγιακής, σημειωτέον, Μονής από τα τέλη του 12ου αιώνα, που φέρεται να ιδρύθηκε από τον Όσιο Χριστόδουλο, κατ' επιταγή του Αλεξίου του Α' του Κομνηνού, ως και το 1996.
    3. "Το έργο της 7ης Εφορείας Βυζαντινών και Μεταβυζαντινών Αρχαιοτήτων στην περιοχή της Μελιβοίας", Λάζαρος Δεριζιώτης. Γίνεται αναφορά στο ανασκαφικό έργο της Εφορείας στην περιοχή και στο πλήθος των μνημείων της περιοχής. Παρουσιάζεται αναλυτικά μία επιγραφή που βρέθηκε στη θέση Παλιοθεολόγος και εκτίθεται στην αρχαιολογική συλλογή Μελιβοίας.
    4. "Αναφορές περιηγητών στη Θανάτου / Αθανάτη (σημερινή Μελίβοια). Νύξεις τους για την αρχαία πόλη", Στέφανος Κανδηλάρης. Παρουσιάζονται οι περιγραφές γνωστών περιηγητών και οι αναφορές τους στην Αθανάτη και οι εικασίες τους για την πιθανή θέση της αρχαίας πόλης. Από το Γρ. Κωνσταντά και το Δανιήλ Φιλιππίδη, το Mezieres και το Leake, μέχρι τον Κορδάτο και τον Stahlin.
     5. "Τα ονόματα των ανδρών και των γυναικών της Μελιβοίας", Κώστας Σπανός. Μελέτη και συστηματική κατάταξη των ανδρικών και γυναικείων ονομάτων του πληθυσμού της Μελιβοίας την εποχή της ημερίδας. Ονόματα από την εκκλησιαστική και τη λαϊκή παράδοση, ονόματα από την ιστορία από τα επαγγέλματα και ξένα και ακατάτακτα ονόματα.
    Ακολουθεί μια λεπτομερής αναφορά σε αρχαία, κλασσικά, ρωμαϊκά, πρωτοχριστιανικά, βυζαντινά και μεταβυζαντινά μνημεία από το Πολυδένδρι μέχρι το Κόκκινο Νερό. Ιδιαίτερη έμφαση δίνεται στην "Παναγία Βελίκα". Στο τελευταίο αυτό μέρος εμπεριέχεται και η εισήγηση του Αθ. Τζαφάλια στο διεθνές συνέδριο της Λυών "Δεκαπέντε χρόνια αρχαιολογικής έρευνας 1975-1990. Αποτελέσματα και προοπτικές. Πρακτικά Διεθνούς συνεδρίου, Λυών. 17-22 Απριλίου 1990", μία καταγραφή σημαντικών τοπωνυμίων της Μελιβοίας και πολλά άλλα, άκρως ενδιαφέροντα. Η έκδοση είναι ότι πληρέστερο, από ιστορικής άποψης, μπορεί κανείς αυτή τη στιγμή να βρει, είναι απανθισμένο δε, με πλούσιο -ασπρόμαυρο- φωτογραφικό υλικό.
    Το βιβλίο σε ηλεκτρονική μορφή μπορεί κανείς να βρει στο δικτυακό τόπο του (πρώην) δήμου Μελιβοίας  στη διεύθυνση: http://www.melivoia.gr/en/library, ενώ διατίθεται και σε πολλά βιβλιοπωλεία και συμβατικά και ηλεκτρονικά. Η έκδοση του βιβλίου έγινε το 2006.



  - Αναζητώντας την αρχαία Μελίβοια. Συλλογικό.

    Μια ιδιαίτερα καλαίσθητη έκδοση, διαρθρωμένη σε τέσσερα μέρη, γραμμένα από τους πλέον αρμόδιους και ειδικούς, με πλούσιο έγχρωμο φωτογραφικό υλικό, που εντυπωσιάζει τον αναγνώστη. Αναλυτικότερα, το βιβλίο περιέχει τα ακόλουθα:
    1 . "Το μυστήριο της αρχαίας Μελιβοίας", Αθανάσιος Τζαφάλιας. Οι περιγραφές και οι αναφορές της αρχαίας Μελιβοίας στις αρχαίες γραπτές πηγές και τη νομισματοκοπία, η λεπτομερής περιγραφή της ανασκαφής στη θέση πάνω από το λιμάνι του Αγιοκάμπου, που οι ντόπιοι ονομάζουν Σκιαθά (ερείπια κτιρίων, ευρήματα, λιμάνια κ.λπ.), και το πολύ ενδιαφέρον συμπέρασμα του έμπειρου αρχαιολόγου.
    2 . "Η αρχαία πόλη στη θέση "Κάστρο" στο Κάτω Πολυδέντρι Σκήτης, της επαρχίας Αγιάς, στο Νομό Λάρισας", Μπάμπης Γ. Ιντζεσίλογλου. Μια σύντομη αναφορά στις θέσεις των Αθ. Τζαφάλια και Bruno Helly για τη θέση της αρχαίας Μελιβοίας  αναφορά στους γνωστούς τύπους νομισμάτων της πόλης και αναφορά στην πόλη των Ευρεαίων. Από δω και πέρα ο συγγραφέας, χρησιμοποιώντας ανασκαφικά ευρήματα της περιοχής (κορμός ανδρικού αγάλματος, κεραμίδι με το χάραγμα "ΔΗΜΟΣΙΑ ΜΕΛΙΒΟΙΕΩΝ" κ.λπ.) και πολλές βιβλιογραφικές αναφορές, επιχειρεί να τοποθετήσει εδώ την αρχαία Μελίβοια.
    3 . "Ευρήματα Παλαιοχριστιανικής περιόδου στη Βελίκα. Συμβολή στην έρευνα για την Μελίβοια των πρώτων βυζαντινών χρόνων", Σταυρούλα Σδρόλια. Γίνεται εκτενής περιγραφή της ανασκαφής στη Βελίκα στο χώρο που έγινε γνωστός ως "οικόπεδο Καλαγιά" και των ευρημάτων στο συγκεκριμένο χώρο. Γίνεται, επίσης, αναφορά και αξιολόγηση των πρώτων ευρημάτων της πρώτης φάσης της ανασκαφής στο Κάστρο της Βελίκας, εδώ που σήμερα συνεχίζονται οι ανασκαφές και οι αναστηλωτικές εργασίες. Εκτίθενται δε, και πολύ χρήσιμες ερμηνείες και συμπεράσματα, που πηγάζουν από τα παραπάνω.
    4 . "Η πορεία των Αργοναυτών στην παραλία του Αγιοκάμπου", Bruno Helly. Με παράθεση φωτογραφικού υλικού πλάι στους στους στίχους από τα "Αργοναυτικά" του Απολλώνιου του του Ρόδιου. Ταυτίζονται αναφορές του Απολλώνιου του Ρόδιου σε αρχαίες πόλεις με σημερινές υπαρκτές τοποθεσίες.
    Αναμφίβολα σημαντικό και σπουδαίο έργο, που συγκέντρωσε όλα όσα ήταν γνωστά στο χρόνο της συγγραφής του, το 2010. Μπορεί κανείς να βρει σε ηλεκτρονική μορφή στο δικτυακό τόπο του (πρώην) δήμου Μελιβοίας http://www.melivoia.gr/el/vivliothiki, τις ψηφίδες που απαρτίζουν το έργο.



- Η ιστορία της επαρχίας Βόλου και Αγιάς. Γιάνης Κορδάτος.

    Ένα βιβλίο από τον αυτοδίδακτο ιστορικό με καταγωγή από το Πήλιο, με το οποίο πολλά κοινά έχουμε, από την αρχαιότητα ακόμα όταν η ευρύτερη περιοχή αποκαλούνταν Μαγνησία, έως και σήμερα - θυμηθείτε π.χ. ότι εκκλησιαστικά η Μελίβοια, όπως και η Επαρχία Αγιάς, υπάγεται στο Μητροπολίτη Δημητριάδος.
    Κεφάλαια ολόκληρα αφιερωμένα στην επαρχία Αγιάς και πάρα πολλές αναφορές στη Μελίβοια, από τα Ομηρικά χρόνια μέχρι τα μέσα του περασμένου αιώνα. Τα αποσπάσματα ιστορίας που γνωρίζουμε για τη Μελίβοια και στη συνέχεια Θανάτου ή Αθανάτη, παρουσιάζονται διαδοχικά: από τα Ομηρικά χρόνια, στη κλασσική αρχαιότητα, έπειτα στη Ρωμαιοκρατία, κατόπιν στο Βυζάντιο και τη σκοτεινή εποχή της Λατινοκρατίας, μέχρι και τις επαναστάσεις του 1821, του 1854 και του 1877.
     Ο συγγραφέας εισχωρεί σε βάθος και, όπου είναι δυνατό, γίνεται λεπτομερέστατος. Αξίζει κανείς να διαβάσει για τα γεγονότα της επανάστασης του 1821, τα σχετικά με τα οικονομικά πράγματα της περιοχής, τη βαφική τέχνη και το ριζάρι, τη νηματουργία και  τις συντροφιές, αλλά και για τον αφορισμό του χωριού μας από το Δεσπότη του Βόλου για τη μη καταβολή των εκκλησιαστικών προσόδων, ή λ.χ. το επεισόδιο με τα όπλα στη Μονή του Θεολόγου στη Βελίκα και την επακόλουθη προδοσία.
    Το βιβλίο, στην αρχική του έκδοση του 1960, έχει εξαντληθεί. Μπορεί κανείς να αναζητήσει λίγα παλαίτυπα σε διάφορα παλαιοβιβλιοπωλεία, που υπάρχουν και στο διαδίκτυο. Υπάρχει, όμως, διαθέσιμη και σύγχρονη επανέκδοση, που είναι διαθέσιμη τόσο στα συμβατικά, όσο και στα ηλεκτρονικά βιβλιοπωλεία. Επίσης, η Δημόσια Βιβλιοθήκη Λάρισας διαθέτει ένα αντίτυπο για επί τόπου ανάγνωση, αλλά όχι για δανεισμό. Ένα πολύ καλό βοήθημα για τον ερευνητή της ιστορίας της Επαρχίας Αγιάς, που το περιεχόμενό του σίγουρα αποσβένει το κόστος κτήσης του.



- Μελίβοια - Αθανάτη. Τάκης Καρδάρας.


    Το συγκεκριμένο βιβλίο του Τάκη Καρδάρα, που σημειωτέον, διετέλεσε πολλές φορές βουλευτής και Κοινοτάρχης Αγιάς, αποτελεί την εκπλήρωση ενός χρέους στη Μελίβοια και τους Μελιβοιώτες, οι οποίοι τον στήριξαν με την ψήφο τους δίνοντάς του μάλιστα συντριπτικό αριθμό "σταυρών".
    Αποτελεί το συγκεκριμένο βιβλίο την αποτύπωση της κοινωνίας της Μελιβοίας κατά τη δεκαετία του 1980. Παρουσιάζονται πλήθος στοιχείων για το επιστημονικό δυναμικό, τα καταστήματα, τις ασχολίες, την τέχνη και πολλά άλλα. Γίνεται επίσης μια σύντομη αναφορά στην ιστορία, αλλά και σε μεμονωμένα σημαδιακά ιστορικά γεγονότα και σημαντικές φυσιογνωμίες του χωριού, ενώ εδώ συναντήσαμε και έναν κατάλογο των προέδρων της Κοινότητάς μας από τη σύστασή της και ένθεν, καθώς και ένα κατάλογο με Θανατιώτες θύματα πολέμων. Περιέχει, σημειωτέον, σπάνιες -ασπρόμαυρες- φωτογραφίες.
    Αξίζει να αναφέρουμε ότι ο Καρδάρας τόσο τον καιρό που ήταν εν ενεργεία βουλευτής, όσο και κατόπιν ως συνταξιούχος, πέραν του ότι είχε στενούς δεσμούς φιλίας με πολλούς Θανατιώτες και επισκέπτονταν συχνά-πυκνά το χωριό και τα παράλια, άφησε παρακαταθήκη και πολλά δημοσιεύματα για μια ποικιλία ζητημάτων στην πασίγνωστη εφημερίδα "ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ" και τα οποία, εν καιρώ θα αναζητήσουμε και θα αναδημοσιεύσουμε.
    Το βιβλίο "Μελίβοια-Αθανάτη" έχει πλέον εξαντληθεί. Όμως, σε πολλά σπίτια θα υπάρχει κάπου ένα (εάν έχει γλυτώσει από τη "μανία" του πετάγματος), αφού ο ίδιος ο συγγραφέας είχε διανείμει από ένα αντίτυπο σε όλους τους μαθητές των σχολείων της Μελιβοίας και είχε μοιράσει αντίτυπα και σε πολλούς Μελιβοιώτες. Επίσης, δεν θα ήταν άσκοπο να αναζητήσει κανείς αντίτυπο για επί τόπου ανάγνωση στο Τοπικό Αρχείο Αγιάς, παράρτημα των Γενικών Αρχείων του Κράτους.
    Το βιβλίο με όσες ανακρίβειες και παραλείψεις, σε καμία περίπτωση ηθελημένες κατά τη γνώμη μας, αλλά, μάλλον, αποτέλεσμα λανθασμένης ενημέρωσης του συγγραφέα, είναι ένα σημαντικό βοήθημα στον μελετητή και ερευνητή, αλλά και ευχάριστο στην ανάγνωση σε όποιον θέλει να μάθει άγνωστες πτυχές της Μελιβοίας ή να θυμηθεί πρόσωπα και γεγονότα. Η έκδοση του βιβλίου έγινε το 1986.



- Διονυσιάτικαι διηγήσεις. Λάζαρος (Κορδίλας) Διονυσιάτης.

    Ένα βιβλίο που συνέγραψε ο Λάζαρος Διονυσιάτης (Όθων Κορδίλας κατά κόσμον) μοναχός στη μονή Διονυσίου στο Άγιο Όρος (+1977). Το εν λόγω βιβλίο περιέχει ένα απάνθισμα σύντομων βιογραφιών των μοναχών που συναναστράφηκε ο συγγραφέας κατά τη διάρκεια του βίου του στη Μονή και γνώρισε καλά και εξαιτίας των διακονημάτων του. Μορφές ασκητικές, στα όρια της οσιότητας, αληθινοί όσιοι κάποιοι απ' αυτούς. Εδώ θα βρει κανείς και αφηγήσεις για γεγονότα υπερκόσμια, αυτά που χαρακτηρίζουμε ως θαύματα, που ο ίδιος έζησε ή οι άλλοι μοναχοί του αφηγήθηκαν.
    Πολλά γεγονότα και σκέψεις του βιβλίου αποτέλεσαν αφορμή για περαιτέρω σχολιασμό ή συζήτηση και προβληματισμό για πολλούς επιφανείς θεολόγους και κληρικούς, κι όχι μόνο, ενώ υπάρχουν σ' αυτό πολλές βιβλιογραφικές αναφορές.
    Το συγκεκριμένο βιβλίο διατίθεται σε διάφορα ηλεκτρονικά και συμβατικά βιβλιοπωλεία. Εννοείται ότι ο προσκυνητής μπορεί να το προμηθευτεί και στη Μονή Διονυσίου, του Αγίου Όρους. Το αντίτυπο που παρουσιάζουμε φέρει σαν έτος έκδοσης το έτος 2007.



- Θεσσαλικό Ημερολόγιο. Εκδότης Κώστας Σπανός. 

    Το Θεσσαλικό Ημερολόγιο είναι ένα αξιολογότατο ιστορικό περιοδικό πανελλαδικής εμβέλειας και ακτινοβολίας. Συγγράφει σ' αυτό άρθρα μια πλειάδα συνεργατών από κάθε γωνιά της Θεσσαλίας και το υλικό που κάθε τόμος του φιλοξενεί είναι πλουσιότατο και αξιολογότατο, φωτίζει δε, άγνωστες πτυχές της ιστορίας, φέρνοντας διαρκώς στο φως τεκμήρια και πηγές. Κατά καιρούς σε διάφορους τόμους του έχουν αρθρογραφήσει και Μελιβοιώτες, αλλά έχει φιλοξενήσει και πολλά δημοσιεύματα που αφορούν τη Μελίβοια και την ιστορία της άμεσα ή έμμεσα. Το περιοδικό διαθέτει και δικτυακό τόπο με διεύθυνση: http://www.thessaliko.gr, όπου μπορείτε να βρείτε λεπτομέρειες και περιεχόμενα όλων των τόμων που έχουν εκδοθεί.




- Η Αθανάτη στο μεσοπόλεμο και την Αντίσταση. Γεώργιος Ευθυμιάδης.

    Ένα αυτοβιογραφικό, κατά ένα μέρος, βιβλίο, που αφηγείται τα χρόνια του μεσοπολέμου, της Κατοχής και της Αντίστασης, όπως αυτά κύλησαν στην Αθανάτη, ιδωμένα από τον συγγραφέα με την ιδιαίτερη, και λόγω ιδεολογικής τοποθέτησης, ματιά του.
    Πολλές περιγραφές εθίμων, ηθών, προσώπων και γεγονότων, με ύφος γλαφυρό, από τον ειδικό στο είδος του Γιώργο Ευθυμιάδη, αφού εξάσκησε τη δημοσιογραφία για πολλά χρόνια,  που ανάμεσά τους περιπλέκεται η ιστορία της Αντίστασης στη Μελίβοια. Εδώ υπάρχει και ένας πληρέστερος κατάλογος των φονευθέντων στους αγώνες του έθνους, αλλά και στον Εμφύλιο.
    Η έκδοση είναι εμπλουτισμένη με πολλές πολύ σπάνιες φωτογραφίες προσώπων που με τον ένα ή τον άλλο τρόπο διαδραμάτισαν ρόλο στα γεγονότα της εποχής. Χρήσιμα όλα όσα γράφονται, ειδικά όταν αυτά τεκμηριώνονται και διασταυρώνονται και με άλλα πονήματα που ασχολούνται με την εποχή αυτή, κι αυτό, είναι γεγονός ότι συμβαίνει συχνά.  
    Για το βιβλίο δεν γνωρίζουμε αν πλέον υπάρχει διαθέσιμο για αγορά ή αν φιλοξενείται σε κάποια βιβλιοθήκη για ανάγνωση, προσβάσιμη στο κοινό. Επίσης δεν μας είναι γνωστός ο κάτοχος των Πνευματικών του Δικαιωμάτων. Σημειωτέον, ότι το βιβλίο είναι έκδοση του 2000.




- Κίτρινο Ρώσικο κερί. Κώστας Ακρίβος. 

    Ένα λογοτεχνικό βιβλίο. Η ιδιαιτερότητά του και η σχέση του με τη Μελίβοια, είναι ότι ένα μεγάλο μέρος της υπόθεσής του διαδραματίζεται στη Μελίβοια του Κισσάβου και οι πρωταγωνιστές του είναι Μελιβοιώτες. Η όλη ιστορία εκτυλίσσεται με αρχή τα ταραγμένα χρόνια του εμφυλίου, μέχρι περίπου τη μεταπολίτευση, χρόνια που λίγο πολύ όλοι ξέρουν ότι σημάδεψαν το χωριό μας ανεξίτηλα, με δεκάδες θύματα, πρόσφυγες, έριδες, διώξεις και μνήμες.
    Το βιβλίο πωλείται στα βιβλιοπωλεία, ηλεκτρονικά και συμβατικά. Αξίζει να το διαβάσει κανείς, για να πάρει μία "γεύση" των συνθηκών εκείνης της εποχής...





- "Ταξίδι χωρίς επιστροφή, η ζωή και η δράση του Γιάννη Βόγια". Στέφανος Ριζάκης.


  Για το βιβλίο αυτό θα αφήσουμε να "μιλήσει" ένας περισσότερο αρμόδιος, ο δημοσιογράφος Δημήτρης Χαρ. Μητρόπουλος. Το παρακάτω κείμενο μας παραχώρησε ευγενικά ο κος Χαράλαμπος Βόγιας, τον οποίο και ευχαριστούμε θερμότατα, γιατί πάντα ήταν πάντα πρόθυμος σε ότι του ζητήθηκε, από μέρους μας.


<<«ΤΑΞΙΔΙ ΧΩΡΙΣ ΕΠΙΣΤΡΟΦΗ Η ΖΩΗ ΚΑΙ Η ΔΡΑΣΗ ΤΟΥ ΓΙΑΝΝΗ ΒΟΓΙΑ» 

του ΣΤΕΦΑΝΟΥ ΡΙΖΑΚΗ


Βάρκα Προσμένει

Βάρκα προσμένει στο περιγιάλι
για να μας πάει μακριά
όλους με γέλια και με τραγούδια
της βάρκας λύστε τα πανιά.
Φύσα 'γεράκι σιγανό
τη βάρκα με τ’ άσπρα πανιά
για να μας φέρει σ’ άγνωστα μέρη
όλους με γέλια με χαρά.
Να κι η βαρκούλα γοργά
κυλάει λες και πετάει στον αφρό
καλή βαρκούλα πάρε και μένα
πάρε και με, σε καρτερώ.
Παρουσίαση του βιβλίου:
     Όπως τα βλαστάρια των αγωνιστών του ’21 έγραψαν την ιστορία των προγόνων τους, των εξεγερμένων επαναστατών, που με τους αγώνες τους λευτέρωσαν την χώρα μας και πρόσθεσαν νέες σελίδες στην ιστορία της φυλής, έτσι και τα βλαστάρια των αγωνιστών του ’40, της Αντίστασης και του Δ.Σ.Ε. σιγά-σιγά ξεσκεπάζουν από το σάβανο της λησμονιάς τα πορτρέτα των αγωνιστών των πιο πρόσφατων ηρωικών μας χρόνων, συντάσσοντας με επιμέλεια το εθνικό μας μαρτυρολόγιο.
     Η περίπτωση του Γιάννη Βόγια, από την Καρύτσα του Κισσάβου, είναι και ξεχωριστή και εξαιρετική. Πολυσχιδής, πολυτάλαντος, αισιόδοξος με καλλιτεχνικές ανησυχίες· με την πορεία της ζωής του έδειξε ότι ο επαναστατικός ρομαντισμός είναι η πιο γνήσια ρεαλιστική προσέγγιση της πραγματικότητας, που τις περισσότερες φορές είναι σκληρή, αδυσώπητη για μεγάλα τμήματα της κοινωνίας.

Γιάννης Βόγιας

    Φλογερός αγωνιστής, σεμνός και καρτερικός στις κακουχίες της ζωής και στον πόνο, ανυποχώρητος στο σκοπό του, υπόδειγμα κομμουνιστή κι επαναστάτη, υπηρέτης σωστός του Λαού. Η αναφορά στην προσωπικότητα και στη δράση του Γιάννη Βόγια από τόσο επιφανείς της πολιτικής και πνευματικής ζωής του τόπου μας, ανθρώπων που τον γνώρισαν και έζησαν μαζί του τις πιο δύσκολες ώρες, είναι τόσο πλούσια, που κάθε άλλο σημείωμα από οποιονδήποτε άλλον θα ήταν περιττό.

     Γι’ αυτό, ας σταθούμε στο ίδιο το βιβλίο, σαν ντοκουμέντο της νεότερης ιστορίας και στους ανθρώπους που συνετέλεσαν για να εκδοθεί. Στο συγγραφέα και αγωνιστή της Εθνικής μας Αντίστασης Στέφανο Ριζάκη και στον ανηψιό του τιμώμενου αγωνιστή, Χαράλαμπο Βόγια, που γεννήθηκε στην Πολωνία κι έζησε στην εκεί προσφυγιά περισσότερο από 25 χρόνια, άλλα τόσα περίπου στην Αμερική για να βρει τα χνάρια των προγόνων του, που είχαν μεταναστεύσει εκεί προπολεμικά, και τα υπόλοιπα χρόνια εδώ, στην Ελλάδα, στις πατρογονικές ρίζες.

     Με την πρωτοβουλία του, για την έκδοση αυτού του βιβλίου , ο Χαράλαμπος Βόγιας τονίζει με τον πιο καταφατικό τρόπο πως γεννήθηκε Έλληνας. Ζει και υπάρχει σαν Έλληνας. Ένας επιπλέον, λόγος, που θα έπρεπε να εκδοθεί αυτό το βιβλίο είναι η αναφορά του συγγραφέα και σε άλλες μορφές Καρυτσιωτών αγωνιστών, με προεξάρχουσα εκείνη του Σταύρου Κουτόβα - STEVE KATOVIS, που άφησε την τελευταία του πνοή στο Δημοτικό Νοσοκομείο της Νέας Υόρκης στις 24-1-1930, ύστερα από δολοφονική επίθεση που δέχτηκε από αστυνομικό, την ώρα ακριβώς που μιλούσε σε ειρηνική συγκέντρωση εργατών.

     Ο Σταύρος Κουτόβας είναι από τους πρώτους μάρτυρες του Παγκόσμιου Εργατικού Κινήματος με δράση περιλάλητη στη μητρόπολη του καπιταλισμού, την Αμερική, γι' αυτό και η κηδεία του, στις 28-1-1930 στη Νέα Υόρκη, υπήρξε μεγαλειώδης, με χιλιάδες (σχεδόν 50.000) διαδηλωτές, να συνοδεύουν το φέρετρο του μάρτυρα αγωνιστή της εργατικής τάξης.

     Αυτό το μοναδικό ντοκουμέντο, γνωστό σε ελάχιστους, ξεσηκωμένο από τον Τύπο της εποχής, φέρνει στην επιφάνεια ο Χαράλαμπος Βόγιας. Το γεγονός ας αξιοποιήσουν σήμερα η οι συμπατριώτες του Καρυτσιότες, ας συμπεριληφθεί στην ιστορία του Παγκόσμιου Συνδικαλιστικού Κινήματος η ιερή σκιά του Κουτόβα και η εδώ ΓΣΕΕ, ας αποτίσει φόρο τιμής σ' αυτόν τον ήρωα μ' έναν ξεχωριστό τρόπο.
                                               Δημήτρης Χαρ. Μητρόπουλος, Δημοσιογράφος


Λεπτομέρειες: Εκδότης ΦΥΛΛΑ Χρονολογία Έκδοσης Νοέμβριος 2004 Αριθμός σελίδων 160 Διαστάσεις 21x14 ΕπιμέλειαΤαταριώτου – Βόγια Ν. Ευμορφία Θέμα Ιστορία - Βιογραφία

*¹Στο εξώφυλλο του βιβλίου εικονίζεται το πολωνικό πλοίο «s.s. Kosciuszko - Κοστσιούσκο », με το οποίο μεταφερθήκαν το έτος 1949, περί τους 15.000 αντάρτες του Δ.Σ.Ε., σε τρεις αποστολές, από το Δυρράχιο Αλβανίας στην Πολωνία. Ήταν μέρος της λεγόμενης «Ελληνικής αποστολής», των σοσιαλιστικών κρατών, με επικεφαλής της αποστολής του πολωνού στρατηγού Κόμαρ. Αυτό το πλοίο ναυπηγήθηκε από τους Γερμανούς το 1942, στην Δανία και ονομαζόταν „Rheinfels”, που μετά την λήξη του πολέμου, το 1946, παραδόθηκε στους Σοβιετικούς και έπλεε υπό σοβιετική σημαία ως «Admiral Nachimov». Στις 5 Ιουνίου, του 1947 μεταφέρεται στην πολωνική ναυτιλιακή εταιρία GAL, υπό πολωνική σημαία και ονομάζεται «s.s. Κοστσιούσκο ». Το την άνοιξη του 1949 διαμορφώνεται σε πλοίο – νοσοκομείο και στις 13 Ιουλίου, 1949 βρίσκεται στο Δυρράχιο της Αλβανίας και φορτώνει 750 βαριά ανάπηρους αντάρτες του Δ.Σ.Ε., για μεταφορά σε ειδικά προετοιμαζόμενο για αυτούς νοσοκομείο στο νησί Βόλιν, ονομαζόμενο 250.Το «s.s Κοστσιούσκο », ύστερα από 12 μέρες, φτάνει στο Βαλτικό λιμάνι Σφινοούστσιε, της Πολωνίας, δίπλα στα Γερμανικά σύνορα.
*²Στο οπισθόφυλλο του βιβλίου δημοσιεύεται το τραγούδι που τραγουδήθηκε από τον Βολιώτη βαρύτονο Ρένο, στους 4.000 αντάρτες, οι οποίοι ταξίδευαν για πολίτικη προσφυγιά στην Πολωνία και Τσεχοσλοβακία, το Δεκέμβριο ’49, με το πλοίο «Κοστσιούσκο». Το τραγούδι αυτό ήταν ειρωνικό, με τους Έλληνες αντάρτες να αφήνουν τα γνωστά τους ελληνικά νερά και να ταξιδεύουν σε «..σ’ άγνωστα μέρη..», αφού δεν πληροφορήθηκαν για τον τελικό προορισμό του ταξιδιού. Επιπλέον υπήρχαν και άλλοι που εμείνανε πίσω στην Αλβανία και περίμεναν μια άλλη αποστολή (..πάρε και με, σε καρτερώ).  >>

    Ας μας επιτραπεί μόνο να σημειώσουμε ότι σ' αυτό το βιβλίο υπάρχουν και πολλά στοιχεία και για τη Μελίβοια και για Μελιβοιώτες αγωνιστές της αντίστασης, αλλά και πολλά γεγονότα που αφορούν την επαρχία Αγιάς.
    Όσον αφορά τη διαθεσιμότητα του βιβλίου, υπάρχει διαθέσιμο σε συμβατικά και διαδικτυακά βιβλιοπωλεία, στον εκδοτικό οίκο "ΦΥΛΛΑ" (ηλεκτρονικό ταχυδρομείο: fylla@otenet.gr), καθώς και στα χέρια του κου Χαρ. Βόγια, λογαριασμό ηλεκτρονικής αλληλογραφίας του οποίου σύντομα θα δημοσιεύσουμε. Επίσης, ο εν λόγω τίτλος διατίθεται για επί τόπου ανάγνωση ή και δανεισμό από τη Δημόσια Βιβλιοθήκη Λάρισας.



"Η Καρύτσα του Κισσάβου. Ιστορία-Λαογραφία-Τραγούδια". Χαράλαμπος Δημ. Βόγιας.



    Για το βιβλίο θα παραθέσουμε το σχολιασμό του κου Σταύρου Γουλούλη, σε ένα κείμενο που μας παραχώρησε άδεια να το δημοσιεύσουμε ο συγγραφέας του βιβλίου κος Χαράλαμπος Βόγιας. 

<<Άλλο ένα βιβλίο για ένα χωριό που περικλείει έναν ολόκληρο ιστορικό χώρο του νομού μας, άλλη μια κατάκτηση στον χώρο της ιστορίας και του χρόνου. Αυτή τη φορά ο συγγραφέας καταγράφει τις εμπειρίες και τις γνώσεις που συγκέντρωνε χρόνια τώρα για την πατρίδα του, γενέτειρα του πατέρα του.
Ο κ. Χαράλαμπος Βόγιας γεννήθηκε, μορφώθηκε, σταδιοδρόμησε και σταδιοδρομεί ως σήμερα στο εξωτερικό ως μηχανολόγος μηχανικός, αλλά εδώ και χρόνια είναι εγκατεστημένος με την οικογένειά του στη Λάρισα. Παρέλαβε από τους γονείς του και μεταδίδει στα παιδιά του -στα οποία είναι απόλυτα λογικό να αφιερώσει την προσπάθειά του- τη φλόγα αγάπης για την ιδιαίτερη πατρίδα του. Έτσι χάρη στη με επαγγελματική συνείδηση συλλογή ιστορικού υλικού σε πρώτο ή δεύτερο χέρι, έφερε στο φως το παρόν βιβλίο.
Στον χώρο της ιστορίας δεν καταγίνονται μόνον επαγγελματίες ιστορικοί ή έστω απόφοιτοι σχολών που διαπραγματεύονται την ιστορική μνήμη, αλλά και άλλοι επαγγελματίες έχοντας ως κοινό γνώρισμα το μεράκι ή ακόμη και το χάρισμα να συλλαμβάνουν και να καταγράφουν το ιστορικό γίγνεσθαι. είτε αυτό αφορά στον τόπο που γεννήθηκαν και έζησαν, είτε στη χώρα τους, είτε ακόμη σε όποια μεριά του πλανήτη. Όταν κανείς έχει εμπειρία από την δική του επιστήμη να αναλύει και να συνθέτει ένα ερευνητικό αντικείμενο, δεν είναι δύσκολο να συντάξει μία ιστορική μελέτη. Η λογική είναι ίδια, όταν χρησιμοποιείται με αυστηρά κριτήρια.
Ένας τέτοιος ερευνητής είναι ο κ. Χαράλαμπος Βόγιας. Έχει σημασία ότι έζησε σε πολλές χώρες ως καταξιωμένος επαγγελματίας στον χώρο των κατασκευών και μεγάλων έργων, και απέδειξε ότι το κλασικό «χωριό μου, χωριουδάκι μου», είναι κάτι περισσότερο από τραγούδι, είναι στάση ζωής. Μια κίνηση επιστροφής στον χώρο και στο χρόνο. Μπορεί κανείς να καταλάβει και όλους όσους, αφού γύρισαν τον κόσμο ή κατέκτησαν έναν κόσμο στον τομέα τους, γυρίζουν στην εστία τους. Από εδώ προέρχεται το φαινόμενο της συγγραφής εκατοντάδων τέτοιων βιβλίων σε όλη την Ελλάδα. Βιβλία που εκτός από του ότι ικανοποιούν το μεράκι των δημιουργών τους, διασώζουν πολύτιμα ιστορικά στοιχεία που αλλιώς θα είχαν χαθεί. Από αυτή την πλευρά διαφαίνεται στο βιβλίο του κ. Βόγια ως γενικό χαρακτηριστικό η δροσιά μιας τρυφερής αγάπης για τον χώρο που εκτός του ότι είναι ιστορικός, συνδυάζει το βουνό, τη θάλασσα, τον γαλανό ουρανό, τον καθαρό αέρα, το πέταγμα των πουλιών, τα άφθονα νερά, τους καρπούς της γης.
Αυτή είναι η Καρύτσα και η περιοχή της, που ιστορικά ορίζεται από το Στόμιο, παλιά ένα απλό λιμάνι στις εκβολές του Πηνειού, μέχρι το Κόκκινο Νερό. Κι επειδή γνωρίζω από μικρός τον χώρο, κατανοώ για τον ζήλο της προσπάθειας και νιώθω την επιτυχία του συγγραφέα.
Πρώτο γνώρισμα λοιπόν είναι η αγάπη του συγγραφέα για τον τόπο. Δεύτερο στοιχείο είναι ότι έρχονται στο φως άγνωστα σε μας στοιχεία από την ζωή της κοινότητας. Ένα τρίτο στοιχείο, διόλου ευκαταφρόνητο, είναι ότι σαν σε παράρτημα επαναδημοσιεύονται κατά τομείς παλαιότερες μελέτες που αφορούν στην περιοχή. Ας τα δούμε με τη σειρά:
Στις σελ. 17-58 γίνεται μια ιστορική επισκόπηση της ελληνικής παρουσίας στον χώρο από την αρχαιότητα μέχρι τον 19ο-20ο αιώνα, όχι μόνον της Καρύτσας, αλλά και του ζωτικού χώρου της που είναι το Στόμιο και το Κόκκινο Νερό. Το Στόμιο πριν συγκροτηθεί σε κοινότητα ήταν επίνειο της Καρύτσας και των πλοιοκτητών της. Ιδιαίτερη αξία έχουν τα σχόλια για την καθημερινή ζωή και ασχολίες των Καρυτσιωτών, που πολύ συχνά συναντώνται με τις ιστορικές συγκυρίες της εποχής όπως εξελίχθηκαν στην περιοχή. Στις σελ. 59-103 καταγράφονται ταξινομημένα κατά θέματα τραγούδια της Καρύτσας (παραλογές, ιστορικά, αντιστασιακά, του γάμου, της αγάπης, της αποκριάς, της φυλακής και εξορίας, της ξενιτιάς, κάλαντα, κτλ.) και ένα στοιχειώδες γλωσσάρι των κατοίκων της περιοχής. Ιδιαίτερη αξία έχει η καταγραφή των αναμνήσεων της Κατίνας Βόγια-Παπαδοπούλου για «το χωριό και τους κατοίκους της Καρύτσας» (σελ. 104-112). Εδώ φαίνεται το επίπεδο των ερωτήσεων του ερωτώντος, αλλά και των απαντήσεων του ερωτώμενου, οπότε η ιστορική αξία της μαρτυρίας αυτής είναι σημαντική. Στο πρωτότυπο υλικό που φέρνει ο συγγραφέας στη επιφάνεια συγκαταλέγονται οι όμορφες φωτογραφίες, που δίνουν το φυσικό ζωντανό χρώμα και τη φρεσκάδα μιας άλλης εποχής που είχε όλα τα χαρακτηριστικά της δικής μας. Για όσους βέβαια έζησαν από κοντά τους ανθρώπους και τα τοπία που απεικονίζουν, αποτελούν αφορμή αναμνήσεων και συγκίνησης.
Σε μία δεύτερη ενότητα (σελ. 117-233) ο συγγραφέας έκρινε ότι έπρεπε να παρουσιασθούν ορισμένες σημαντικές, δημοσιευμένες ήδη μελέτες, ελληνικές ή μεταφρασμένες ξενόγλωσσες, που αφορούσαν στην περιοχή: για τα νομίσματα των αρχαίων Ευρυμενών, αρχαίας πόλης που τοποθετείται στην ευρύτερη περιοχή) (1843) [για πρώτη φορά δημοσιεύεται το σχέδιο των νομισμάτων των Ευρυμενών]. για τη μονή του αγίου Δημητρίου (1928), που παλαιά ήταν καρυτσιώτικο μοναστήρι. τα σχόλια του ρώσου περιηγητή Πορφυρίου Ουσπένσκι (δεκαετία 1850-60) (1991). τα σχόλια του γάλλου περιηγητή Α Mezieres για χειρόγραφα της μονής που σήμερα βρίσκονται στη Γαλλία. μερικά έγγραφα του λογίου επισκόπου Πλαταμώνος Αμβροσίου (1895). την αναφορά του αρχαιολόγου Α. Αρβανιτόπουλου (1910). τις επιγραφές και ενθυμήσεις από το βιβλίο του Κώστα Σπανού (1979). γεγονότα στην Καρύτσα στην περίοδο 1809-1828 του ιδίου (2000). διάφορες άλλες καταγραφές συγγραφέων του 19ου και 20ου αιώνα, μεταξύ των οποίων την άγνωστη στην Ελλάδα βοτανολογική έρευνα του Th. Heldreich (1883), τόσο απαραίτητη για μια περιοχή που η βλάστηση είναι το σήμα κατατεθέν της. Ιδιαίτερη αναφορά γίνεται για τους Καρυτσιώτες αγωνιστές, είτε της Αντίστασης και Εμφυλίου, είτε και αγωνιστές της ζωής, ναυαγούς σε ωκεανούς, μετανάστες του εξωτερικού. Ένας τέτοιος ήταν ο Σταύρος Κουτόβας, συνδικαλιστής στη Νέα Υόρκη, ο οποίος σκοτώθηκε σε απεργία του 1930 (29 Ιανουαρίου). Ιστορία χωρίς αναφορά κάποιων ονομάτων, ανθρώπων που έδωσαν τη ζωή τους για ένα πιστεύω, δεν μπορεί να γίνεται.
Το βιβλίο του Χαράλ. Βόγια θα αποτελεί σημείο αναφοράς τόσο για επιστήμονες ιστορικούς, όσο για το αναγνωστικό κοινό των απλών ανθρώπων, για πολλές δεκαετίες ακόμη. Μέχρις ότου η τωρινή ιστορία θεωρηθεί κάποτε ότι αξίζει να καταγραφεί.
Οι μελέτες τοπικής ιστορίας (ή μικροϊστορίας όπως λέγεται), αυξάνονται αλματωδώς στην Ελλάδα. Είναι ιδιαίτερα χρήσιμες, και έρχονται σε αντίσταση προς τη ροπή των καιρών, τώρα που η αστυφιλία οδηγεί μαζικά τους ανθρώπους της υπαίθρου στη ζωή των πόλεων, οι οποίες δυστυχώς στην Ελλάδα γίνονται ολοένα και πιο αφιλόξενες.
Το βιβλίο του Χαράλ. Βόγια περικλείει ολόκληρη ιστορική διαδρομή μιας περιοχής από τον αρχαίο Διόνυσο μέχρι τα δημοτικά τραγούδια, που αξίζει να προσεχθεί ακόμη περισσότερο, όχι μόνον για οικονομικούς λόγους, αλλά και γενικότερα πατριωτικούς.

                                                                           Σταύρος Γουλούλης 
                 
                                                                Προϊστάμενος ΓΑΚ-Αρχείων Ν. Λάρισας 

Εκδ. Φύλλα, Τρίπολη 2005, σσ. 238. Τηλ.: 2710 235 180 Ε-μαιλ :fylla@otenet.gr
>>

    Να συμπληρώσουμε ότι εδώ ο Μελιβοιώτης αναγνώστης-μελετητής θα βρει σημαντικές πληροφορίες για το Κόκκινο Νερό, τις Ευρυμενές και τον Κίσσαβο.
    Όσον αφορά τη διαθεσιμότητα του βιβλίου, υπάρχει διαθέσιμο σε συμβατικά και διαδικτυακά βιβλιοπωλεία, στον εκδοτικό οίκο "ΦΥΛΛΑ" (ηλεκτρονικό ταχυδρομείο: fylla@otenet.gr), καθώς και στα χέρια του κου Χαρ. Βόγια, λογαριασμό ηλεκτρονικής αλληλογραφίας του οποίου σύντομα θα δημοσιεύσουμε.



- Επιγραφές και ενθυμήσεις  από τα χωριά Στόμιο και Καρίτσα της Λάρισας (4ος αιώνας - 1888 μ.Χ.). Κώστας Σπανός.


- Η Λάρισα και η Θεσσαλική ιστορία (τόμοι Ι, ΙΙ, ΙΙΙ και IV). Κωνσταντίνος Οικονόμου. 

- Η αρχαία Θεσσαλία. Friedrich Stahlin.

- Θεσσαλία, ιστορικές πηγές. Έκδοση Ε.Τ.Ε.Δ.Κ. Θεσσαλίας.

- Η επαρχία Αγιάς στα χρόνια της 4χρονης επάρατης σκλαβιάς. Στέφανος Ριζάκης.
 - Μνήμες στο διάβα μιας ζωής. Τάκης Καρδάρας.


- Το αντάρτικο ιππικό της Θεσσαλίας. Δημήτρης Μπουκουβάλας.
- Θεσσαλία - Αφιέρωμα επιθεωρήσεως Ηώς. Διάφοροι.
- Η Θεσσαλία στην Αντίσταση. Λάζαρος Αρσενίου.
- Ένα πανηγύρι στα χρόνια της σκλαβιάς. Θεόδωρος Χατζημιχάλης.
- Η κατάρα και το ανάθεμα. Θεόδωρος Χατζημιχάλης.
- Δύσβατα μονοπάτια. Γεώργιος Ευθυμιάδης.
- 1ο Διεθνές Συνέδριο ιστορίας και Πολιτισμού της Θεσσαλίας. Διάφοροι.
- Δεκαπέντε χρόνια αρχαιολογικής έρευνας 1975-1990. Αποτελέσματα και προοπτικές. Πρακτικά Διεθνούς συνεδρίου, Λυών. 17-22 Απριλίου 1990. Τόμος Β. Διάφοροι.

 


1 σχόλιο:

ΑΓΙΩΤΙΚΑ ΝΕΑ είπε...

Πολύ καλή και ενδιαφέρουσα δουλειά! Μπράβο Νίκο!