Όταν οι πέτρες μιλούν...

Αρκετές επιγραφές, σκαλισμένες σε πέτρα, είναι ενσωματωμένες σε μερικά από τα παλιότερα κτίρια της Μελιβοίας. Και αυτές δεν θα μπορούσαν να βρίσκονται αλλού, παρά σε εκκλησίες ή παρελκόμενα κτίρια, στα οποία  λόγω του ιδιαίτερου ρόλου τους, ως χώροι λατρείας, γλίτωσαν την καταστροφή  (κι πάλι όχι όλες), σε αντίθεση με αυτές που βρίσκονταν σε σπίτια. Οι τελευταίες επικαλύφθηκαν με τσιμέντο, σε όσα σπίτια δεν κατεδαφίσθηκαν, στα δε υπόλοιπα, καταστράφηκαν.

        Σε πολύ λίγα διασώζονται λίγες τέτοιες, όπως η παρακάτω  στην εικόνα 1 (ή αυτή που σώζεται στην Αρχαιολογική Συλλογή Μελιβοίας):

Εικόνα 1. Πλάκα σε σπίτι στον κεντρικό δρόμο, με την ημερομηνία κατασκευής. 

     Και, βέβαια, οι επιγραφές μας ενδιαφέρουν, όχι μόνο λόγω της αισθητικής τους, αλλά και για τις πληροφορίες που μας μεταφέρουν. Τέτοιες επιγραφές σώζονται στο Θεολόγο, στην Παναγία και στο καμπαναριό του Αγίου Νικολάου. Ας τις δούμε λίγο πιο αναλυτικά και με τη βοήθεια της σχετικής μελέτης τους, που έκανε παλιότερα ο χωριανός μας Στέφ. Ι. Κανδηλάρης, και είχε δημοσιευτεί στο περιοδικό "Θεσσαλικό Ημερολόγιο", τόμος 27.  

  

Α . Θεολόγος (πάνω από τη Βελίκα).

Εικόνα 2. Ο Θεολόγος από νοτιοανατολικά (λεπτομέρεια). 

α. Στο δυτικό τοίχο του καθολικού, πάνω από την είσοδο, υπάρχει ενσωματωμένο παλιότερο θωράκιο. Σ' αυτό παριστάνεται βυζαντινός διπλός σταυρός σε ανάγλυφη βάση, πλαισιωμένος με τα σύμβολα IC XC Ñ Ǩ,   σε τέσσερα μετάλλια, στις κεραίες του. Γύρω από το σταυρό υπάρχουν κλήματα με σταφύλια. Στο άνω τμήμα - περιθώριο της πλάκας είναι χαραγμένη η επιγραφή Στ(αυ)ροπήγιων του Οικουμενικού Πατρι(ά)ρχου, κάτι που επαναλαμβάνεται με νεότερη χάραξη και στο κάτω τμήμα - περιθώριο. Αυτό το θωράκιο είναι εξαιρετικά σημαντικό για τη μονή, γιατί δείχνει την απευθείας υπαγωγή - εξάρτηση της μονής από το Οικουμενικό Πατριαρχείο κι όχι από τον τοπικό Μητροπολίτη. Βέβαια, το θωράκιο ανήκε μάλλον στον Παλιοθεολόγο, απ' όπου μεταφέρθηκε στη νέα μονή , όπου και εντοιχίστηκε (τα σχετικά περιγράφονται σε άλλη, παλιότερη ανάρτηση).  

Εικόνα 3 . Θεολόγος . Το ενσωματωμένο θωράκιο .

β. Στην νότια είσοδο στον περίβολο της μονής, δεξιά όταν εισέρχεται και αριστερά όταν εξέρχεται κανείς, υπάρχει πλάκα ενεπίγραφη, σε δεύτερη χρήση, και στις δύο όψεις της, που προέρχεται από τη βρύση μέσα από τον περίβολο της μονής, κατά τον Δημ. Αγραφιώτη.
    Στην εξωτερική όψη της, που κοιτάει έξω από τον περίβολο, είναι χαραγμένα με κεφαλαία, ρηχά στη χάραξη γράμματα και ως εκ τούτου δυσανάγνωστα, τα εξής:

ΔΙΑ ΣΥΝΔΡΟΜΗΣ ΚΑΙ 
ΚΟΠΟΥ ΙΕΡΟΘΕΟΥ ΙΕΡΟ
ΜΟΝΑΧΟΥ 1776 
ΜΗΝΙ ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ λ 
                            Κωστας ...

Εικόνα 4. Η μαρμάρινη πλάκα του περιβόλου, από το εξωτερικό. 

γ. Στην εσωτερική όψη της, μέσα από τον περίβολο, αναφέρονται τα παρακάτω (λόγω  της δυσκολίας στην απόδοση του σχήματος και της γραφής, αντιγράφεται από το Θεσσαλικό Ημερολόγιο):

Εικόνα 5. Η απόδοση της επιγραφής της πλάκας του περιβόλου. (Από το Θεσσαλικό Ημερολόγιο, τομ. 27) 

Εικόνα 6. Η μαρμάρινη πλάκα, από το εσωτερικό.

    Η πρώτη επιγραφή μας πληροφορεί ότι ο ιερομόναχος Ιερόθεος, επισκεύασε ή εκτέλεσε κάποιες οικοδομικές εργασίες, με έξοδά του, στον περίβολο της μονής (ή μέσα σ' αυτόν, αν δεχτούμε την άποψη του Αγραφιώτη). Το έργο περαιώθηκε στις 30 Δεκεμβρίου του 1776. 
    Η δεύτερη επιγραφή αναφέρεται στην ανακαίνιση του μοναστηριού, μετά τη μεγάλη πυρκαγιά του 1847, από το Θανατιώτη ιερομονάχο Σεραφείμ, γιό του Γεωργίου και της Φανής. Το έργο εκτελέστηκε από Ζουπανιώτες (= από τον Πεντάλοφο Κοζάνης) και περαιώθηκε στις 2 Μαρτίου  1851. 




Β. Κοίμηση της Θεοτόκου (Παναγία, ακριβώς κάτω από την πλατεία, στη Μελιβοία).

Εικόνα 7. Η Παναγία, στη Μελιβοία. 

α. Στο νότιο τοίχο, πάνω από την νότια είσοδο, υπάρχει η παρακάτω επιγραφή, χαραγμένη σε πέτρα: 

Αναφέρει (ανορθόγραφα) τα εξής:
+ ΥΝΕ ΝΑ
ΟΣ ΤΙΣ ΙΠΕΡ
ΑΓΙΑΣ ΘΕΟΤ 
ΩΚΟΥ ΤΙΣ ΚΙΜΙ
ΣΕΟΣ 1800 

Εικόνα 8. Η επιγραφή με το έτος 1800 στην Παναγία, στη Μελιβοία.  

β. Στο δυτικό τοίχο, κάτω από την νεότερης κατασκευής στέγη, σε ειδικά διαμορφωμένη εσοχή, υπάρχει η παρακάτω δυσανάγνωστη επιγραφή, στην οποία διακρίνεται η χρονολογία 1800 (Δέστε και στην εικόνα 10 παρακάτω, τη θέση της επιγραφής στο δυτικό  τοίχο του ναού, μέσα στον κύκλο 2).

Εικόνα 9. Η πλάκα στα δυτικά. 

    Με βάση αυτές τις δύο παραπάνω επιγραφές, κάποιοι χρονολογούν το μνημείο στα 1800. Άλλοι, υποστηρίζουν την άποψη ότι οι δύο αυτές επιγραφές, αναφέρονται σε κάποια επισκευή ή και ανακατασκευή του νότιου τοίχου, που απαιτήθηκε λόγω και του σαθρού εδάφους στην περιοχή που είναι κτισμένος ο ναός, κι όχι στην αρχική οικοδόμησή του, στηριζόμενοι και στις τοιχογραφίες του ιερού βήματος, που φάινονται να είναι παλιότερες και από άλλο "χέρι".
    Τη δεύτερη αυτή άποψη ενισχύει και πρόσφατη σχετικά επισκευή σε ρήγμα που έγινε στη δυτική πλευρά του ναού, που φαίνεται και στη φωτογραφία 10 παρακάτω (μεσα στον κύκλο με τον αριθμό 1). Η κλίση δε, λόγω του εδάφους, στο εσωτερικό του ναού είναι και σήμερα έντονη και εμφανής. Περισσότερα για το ζήτημα αυτό θα μας έδινε η επιγραφή της ιστόρησης του ναού, αλλά δυστυχώς το σημείο της χρονολογίας είναι κατεστραμμένο.

Εικόνα 10. Νέοι μπροστά στην Παναγία, δεκαετία του 1960. Πρόκειται για τους Χαρατσή Ιωάν., Σκρέτα Αντ.,  Ζήση Βασ., Ανδρίτσιο Νι. Στεφ.. (Προσφορά Ευάγ. Σκρέτα). 

Γ. Στο καμπαναριό του Αγίου Νικολάου.

    Εδώ υπάρχουν δύο πλάκες εντοιχισμένες, Η μεγαλύτερη, μάλλον μόνο για λόγους αισθητικής . Από πάνω της υπάρχει άλλη , που φέρει σταυρό και εκατέρωθεν του σταυρού δύο χρονολογίες. Η αριστερή δυσανάγνωστη , ενώ η δεξιά αναγράφει 1900.

Εικόνα 11. Το καμπαναριό του Αγίου Νικολάου, στην πλατεία της Μελιβοίας.

Εικόνα 12. Η εντοιχισμένη πλάκα με το σταυρό και τις χρονολογίες.

     Μάλλον, κάπου εκεί κοντά, με τις πέτρες που κουβαλούσαν οι κυνηγοί μία - μία, όπως έλεγαν οι γιαγιάδες, οι "μανιές", όταν κάθονταν για "μασλάτι" στα πεζούλια, χτίστηκε το καμπαναριό...

Εικόνα 13. Οι δύο πλάκες στην πρόσοψη του καμπαναριού. 

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ:
- "Η μονή του Αγίου Ιωάννου του Θεολόγου στη Βελίκα της Μελιβοίας", Δημήτρης Κ. Αγραφιώτης, Η ιστορική Μελιβοία, Μελιβοία 2006, εκδόσεις Φύλλα.

- "Ενθυμήσεις και επιγραφές από την Μελίβοια της Αγιάς 1732-1947", Στέφανος Ι. Κανδηλάρης, Θεσσαλικό Ημερολόγιο, τόμος 27, Λάρισα 1995, εκδότης Κώστ. Σπανός.